Biashara yoyote halali nchini Tanzania inapaswa kusajiliwa rasmi na kupata leseni ya biashara. Leseni hii si tu inatambulika kisheria bali pia inahakikisha biashara yako inafanya kazi kwa mujibu wa sheria na kanuni za nchi. Katika makala hii, tutakueleza kwa undani namna ya kupata leseni ya biashara kwa kila ngazi ya utawala: Taifa, Mkoa, Halmashauri, Kata hadi Kijiji.
1. Ngazi ya Taifa: Leseni za Biashara kutoka BRELA na Taasisi za Kitaifa
Ngazi ya taifa inahusisha taasisi kuu kama BRELA (Business Registrations and Licensing Agency) na taasisi nyingine za udhibiti kama TRA, OSHA, NEMC na TFDA kutegemea aina ya biashara.
1.1 Kusajili Jina la Biashara au Kampuni BRELA
Hatua za kufuata:
1. Unda akaunti ya mtumiaji kupitia tovuti ya BRELA (https://ors.brela.go.tz).
2. Tafuta jina la biashara ili kuhakikisha halijatumika.
3. Wasilisha maombi ya kusajili jina kwa kutumia mfumo wa ORS.
4. Lipa ada ya usajili (kawaida ni kati ya TZS 20,000 hadi TZS 100,000).
5. Pokea cheti cha usajili baada ya maombi kupitishwa.
1.2 Kupata Namba ya Mlipa Kodi (TIN) – TRA
Mambo ya kuzingatia:
Tembelea ofisi ya TRA au fanya kupitia mfumo wa TIN online.Wasilisha nyaraka kama cheti cha usajili, kitambulisho (NIDA), na anwani ya biashara.Pata TIN ndani ya siku moja hadi tatu.
1.3 Vibali vya Udhibiti kutoka Taasisi Mbalimbali
TFDA/TMDA: Kwa biashara ya vyakula, dawa, vipodozi na vifaa tiba.
OSHA: Kwa biashara yenye mazingira ya kazi kwa wafanyakazi.
NEMC: Ikiwa biashara ina athari kwa mazingira.
TBS: Kwa bidhaa zinazohitaji uthibitisho wa ubora.
2. Ngazi ya Mkoa: Uratibu na Usimamizi wa Biashara
Ngazi ya mkoa si ya kutoa leseni moja kwa moja, bali inahusika na usimamizi wa sera, uratibu wa biashara kubwa, na kufuatilia biashara zote zinazofanyika ndani ya mkoa.
Majukumu ya ngazi ya Mkoa:
Kuratibu shughuli za biashara kwa kushirikiana na halmashauri.
Kupitia na kuratibu utoaji wa leseni kutoka wilaya na manispaa.
Kutoa mapendekezo ya kisera kuhusu maendeleo ya biashara.
Kwa mfano: Mfanyabiashara wa biashara ya jumla ya vifaa vya ujenzi anapanga kufungua matawi mikoa mingine, atalazimika kuwa na ushirikiano mzuri na ofisi ya Mkuu wa Mkoa.
3. Ngazi ya Halmashauri: Utoaji wa Leseni za Biashara Ndogo na za Kati .Ngazi hii ndiyo ngazi kuu ya utoaji wa leseni za biashara nyingi zinazofanyika ndani ya miji, majiji na wilaya.
3.1 Aina za Leseni zinazotolewa
1. Leseni za Biashara Ndogo (Retail) – maduka, saluni, migahawa, nk.
2. Leseni za Biashara ya Kati (Wholesale & Distribution).
3. Leseni Maalum – kama za hoteli, maegesho, baa, nk.
3.2 Mahitaji ya Kupata Leseni Halmashauri
Cheti cha usajili wa jina la biashara (kutoka BRELA).
Namba ya TIN kutoka TRA.
Nakala ya mkataba wa pango au umiliki wa jengo.
Cheti cha afya kutoka kwa Afisa Afya wa eneo husika.
Kibali cha mazingira kama kinahitajika.
Picha ndogo ya pasipoti.
Malipo ya ada ya leseni (kulingana na aina ya biashara).
3.3 Namna ya Kuomba
1. Tembelea ofisi ya Mkurugenzi wa Halmashauri.
2. Chukua fomu ya maombi ya leseni.
3. Jaza fomu na ambatanisha nyaraka muhimu.
4. Lipa ada benki au kupitia mfumo wa malipo wa serikali (GePG).
5. Leseni hutolewa ndani ya siku 3 hadi 14.
. Ngazi ya Kata: Kibali cha Kufanya Biashara
Ngazi ya kata ni daraja kati ya kijiji/mtaa na halmashauri. Ingawa haitoi leseni, kata ina mamlaka ya kutoa kibali cha awali au mapendekezo kabla ya mchakato wa leseni kupitishwa halmashauri.
Majukumu ya Ofisi ya Afisa Mtendaji wa Kata (AMK):
Kuandikisha wafanyabiashara wote wapya katika daftari la biashara.
Kutoa mapendekezo kama eneo linaruhusu shughuli za biashara.
Kupokea malalamiko na kufuatilia utii wa sheria za biashara.
Kusaidia halmashauri kutambua maeneo ya biashara.
Mfano: Ikiwa unataka kufungua saluni, utahitajika kuthibitisha kupitia ofisi ya kata kama eneo lako linaruhusiwa kufanya biashara hiyo.
5. Ngazi ya Kijiji au Mtaa: Uthibitisho wa Maeneo ya Biashara
Katika maeneo ya vijijini au mitaa ya mijini, usimamizi wa biashara ndogo ndogo huanzia ngazi hii. Biashara nyingi ndogo kama mama lishe, wauzaji wa bidhaa za nyumbani, nk, hutambulika kwanza hapa.
Majukumu ya Serikali ya Kijiji/Mtaa
Kuthibitisha makazi ya mfanyabiashara na eneo la kufanyia kazi.
Kutoa barua ya utambulisho au kibali cha muda kwa biashara ndogo ndogo.
Kushiriki katika ukaguzi wa awali kabla ya leseni kutolewa.
Kuratibu shughuli za vikundi vya biashara na SACCOS.
Namna ya Kupata Barua ya Kijiji/Mtaa
1. Tembelea ofisi ya Mtendaji wa Kijiji au Mtaa.
2. Toa taarifa ya aina ya biashara unayotaka kufanya.
3. Upewe barua ya utambulisho au kibali cha muda.
4. Barua hii inatumika kuwasilisha maombi halmashauri.
6. Ada za Leseni za Biashara kwa Ngazi Tofauti
Ada za leseni hutofautiana kulingana na:
Aina ya biashara (ndogo, kati au kubwa).
Mahali biashara inapofanyika (mji au kijiji).
Mamlaka ya utoaji (halmashauri au taasisi ya kitaifa).
Mfano wa viwango vya ada (vinaweza kubadilika):
Duka dogo la rejareja: TZS 50,000 – 150,000 kwa mwaka.
Mgahawa mdogo: TZS 100,000 – 300,000.
Baa au kilabu: TZS 200,000 – 500,000.
Kampuni ya usambazaji: TZS 500,000 – 1,500,000
7. Hitimisho: Umuhimu wa Kufuatilia Utaratibu Halali
Kupata leseni ya biashara Tanzania si jambo gumu iwapo unafuata hatua sahihi. Mfumo huu umeundwa kulinda biashara yako, kuhakikisha ushindani wa haki, na kuongeza mapato ya serikali kwa ajili ya maendeleo.
Faida za Kuwa na Leseni Halali
Inakuwezesha kufungua akaunti ya benki ya biashara.
Uwezo wa kuingia mikataba ya kibiashara kisheria.
Huhamasisha wateja kukuamini.
Huruhusu kushiriki zabuni na fursa za kiserikali.
Unapata fursa ya mikopo kupitia taasisi za kifedha.
8. Ushauri wa Mwisho
Hakikisha kila mwaka unahuisha leseni yako.
Usifanye biashara bila kibali hata kama ni ndogo – sheria inakutambua.
Wasiliana na wataalamu au maofisa biashara wa halmashauri kupata msaada.
Fuatilia mabadiliko yoyote ya kisheria kupitia tovuti za serikali kama www.brela.go.tz na www.tra.go.tz.
